وصول مطالبات
وصول مطالبات، اصطلاحی حقوقی است که شناخت آن از یک سو مستلزم آشنایی با مفهوم مطالبات حقوقی و انواع آن و از سوی دیگر آشنایی با راههای حقوقی ِپیشبینی شده برای وصول این مطالبات است. این نوشتار در سه بخش به بررسی ابعاد حقوقی این اصطلاح خواهد پرداخت.
منظور از مطالبات حقوقی چیست؟
اصطلاح مطالبات حقوقی در موقعیتهای مختلف حقوقی به کار میرود و ممکن است معانی متفاوتی از آن اراده شود اما منظور از مطالبات حقوقی در این نوشتار، کلیه تعهداتی است که به جهات و اسباب مختلف در جامعه برای اشخاص ایجاد میشود و موجب شکلگیری رابطه وصول مطالبات حقوقی میان دو شخص میگردد؛ رابطهای که در یک سوی آن «مدیون یا بدهکار» و در سوی دیگر آن، «دائن یا طلبکار» قرار دارد.
وصول مطالبات یعنی بازپس گرفتن مطالبات معوق از بدهکار و تبدیل اسنادی نظیر چک و سفته به پول نقد.
اسباب ایجاد تعهد یا مطالبات حقوقی
همانطور که ذکر شد، ایجاد تعهدات حقوقی میتواند اسباب متفاوتی داشته باشد. گاه این تعهدات در اثر برقراری یک رابطه حقوقی میان دو یا چند نفر ایجاد میشود و گاه نیز منشأ آن هیچگونه رابطه حقوقی ِارادی و از پیش تعیین شدهای نمیباشد. به دسته نخست، تعهدات قراردادی و به دسته دوم، تعهدات غیرقراردادی یا الزامات خارج از قرارداد گفته میشود. به عبارت بهتر، تمام روابط اجتماعی که میان اشخاص جامعه برقرار میشود، در مرحله نخست ماهیت حقوقی ندارد اما همین روابط اجتماعی ِغیرحقوقی میتواند به ایجاد آثار حقوقی منجر گردد. در هر دو صورت تعهداتی برای فرد به وجود میآید که براساس آن تعهد، شخص متعهد ملزم میگردد کاری را انجام دهد یا انجام کاری را ترک کند.
اگرچه میتوان تمامی تعهدات حقوقی را نوعی مطالبه حقوقی دانست اما اصطلاح مطالبات حقوقی و وصول مطالبات غالباً در مواقعی به کار میرود که تعهد، جنبه مالی داشته باشد؛ یعنی شخصی براساس یک رابطه قراردادی یا غیرقراردادی ملزم به پرداخت وجهی به شخصی دیگر شود. با شکلگیری مطالبات حقوقی، نحوهی وصول این مطالبات مورد پرسش قرار میگیرد.
برای دریافت مشاوره مالی و وصول مطالبات تلفنی رایگان میتوانید همین حالا با شماره 02144212663 تماس بگیرید.
وصول مطالبات حقوقی غالباً براساس چه اسنادی ایجاد میشوند؟
همانطور که پیشتر نیز ذکر شد، منظور از مطالبات حقوقی تعهداتی است که براساس عوامل متفاوتی همچون قرارداد و غیر از آن ایجاد میشود. این تعهدات موجب شکلگیری رابطه حقوقی میان دو نفر میشود که از آنها به دائن(طلبکار) و مدیون(بدهکار) تعبیر میگردد. پس منشأ تعهدات حقوقی، یا قرارداد میتواند باشد و یا غیرقرارداد؛ حال پرسش آن است که تعهدات قراردادی یا غیرقراردادی، مستند به چه اسنادی میتواند باشد؟
- سند عادی و رسمی
در یک تقسیمبندی کلی سندی که میتواند مستند یک تعهد حقوقی قرار بگیرد، به دو نوع عادی و رسمی تقسیم میشود. در واقع ممکن است تعهدی براساس یک سند رسمی ایجاد گردد و نیز امکان دارد که ایجاد این تعهد حقوقی براساس یک سند عادی باشد. منظور از سند رسمی سندی است که در حدود ضوابط قانونی توسط مأمور رسمی در دفترخانه تنظیم شده است. در مقابل، سند عادی به سندی گفته میشود که اشخاص بدون تشریفات خاص آن را میان خود تنظیم میکنند. برای مثال قراردادی که در دفترخانه تنظیم میشود، نوعی سند رسمی و قراردادی که در دفاتر املاک تنظیم میگردد، یک سند عادی به شمار میرود.
اگر ایجاد تعهد حقوقی مستند به سند رسمی باشد، این سند در مرحله وصول طلب امتیازات ویژهای را در اختیار خواهان دعوا قرار میدهد. از این رو، در مرحله برقراری رابطه حقوقی باید توجه داشت که این رابطه براساس یک سند رسمی که از اعتبار بیشتری در مراجع قضایی برخوردار است، بنیان یابد.
- اسناد تجارتی و غیرتجارتی (چک و سفته)
هر یک از اسناد عادی و رسمی میتواند به دو نوع تجارتی و غیرتجارتی تقسیم گردد. مهمترین اسناد عادیِ تجارتی که تعهد حقوقی به وجود میآورد، چک و سفته میباشد. از این رو به چک و سفته عنوان سند تجارتی اطلاق میشود که این دو سند حتی اگر برای امور غیرتجارتی نیز مورد استفاده قرار گیرند، باز هم تابع مقرراتی هستند که در قانون تجارت برای آنها پیشبینی شده است. در گذشته برات نیز در زمره این اسناد قرار میگرفت اما امروزه استفاده از آن کاهش یافته است؛ هر چند عنوان آن هنوز هم در قانون تجارت به چشم میخورد. اوراق قرضه، اوراق بهادار، اسناد اعتباری، برگهی سهام و بارنامه از دیگر اسناد تجارتی هستند که امروزه کاربرد آنها در روابط اقتصادی و تجاری رو به افزایش است.
لازم به ذکر است که وصول مطالبات از طریق چک با استفاده از سه روش میتواند صورت بگیرد؛ روش حقوقی، روش کیفری و مراجعه به اجرائیه ثبت. هر یک از روشهای فوق دارای شرایط قانونی و مزایا و معایبی هستند که پرداختن به آنها از حوصله این بحث خارج است.
روشهای وصول مطالبات حقوقی به چه صورت است؟
وصول مطالبات حقوقی به تمامی اقداماتی گفته میشود که طلبکار در راستای احقاق حق خود در برابر بدهکار انجام میدهد. این اقدامات میتواند از طریق دو روش صورت گیرد؛ غیرحقوقی و حقوقی.
روش غیرحقوقی وصول مطالبات
در یک روش که میتوان آن را غیرحقوقی و حتی در برخی موارد غیرقانونی دانست، شخص دائن (طلبکار) سعی میکند با مراجعه به خود شخص مدیون درصدد وصول مطالبه به حق خود برآید. در این صورت وی ممکن است به روشهایی متمسک شود که در عین غیرحقوقی بودن، غیرقانونی نیز میباشند. مانند حالتی که با توسل به ابزارهایی همچون تهدید برای احقاق حق خود گام برمیدارد. بدیهی است که توسل به چنین روشهای مجرمانهای نه تنها موجب درگیر شدن شخص طلبکار در یک پرونده کیفری و ورود به دادگاههای کیفری میشود، بلکه وصول مطالبات حقوقی او را با تأخیر نیز مواجه میسازد. از این رو یک محاسبه عقلانی میتواند شخص را از توسل به چنین ابزارهایی بازدارد. از سوی دیگر، ممکن است وی با تمسک به روشهایی مانند داوریهای عرفی، درصدد احقاق حق خود برآید؛ بدین نحو که از اشخاص تأثیرگذار درخواست نماید که با پادرمیانی کردن او را در رسیدن به حق قانونی خود کمک نمایند. این روش برخلاف روش پیشین، میتواند هم روند وصول مطالبات حقوقی را سرعت بخشد و هم از ایجاد نزاع و اختلاف در روابط شخصی جلوگیری به عمل آورد.
روش حقوقی وصول مطالبات
در مقابل روشهای غیرحقوقی، روشهای حقوقی قرار دارد که روشهای حقوقی خود به دو نوع ِحقوقی و کیفری تقسیمبندی میشود که وجوه تمایز این دو روش در نوشتار پیشین مورد بررسی قرار گرفت. روشهای حقوقی معمولاً زمانی به کار میروند که یا روشهای غیرحقوقی به نتیجه نرسیده باشد و یا میزان دین و نوع رابطه حقوقی به نحوی باشد که امکان استفاده از روشهای دیگر وجود نداشته باشد. پیگیری وصول مطالبات از روشهای حقوقی مستلزم آن است که اشخاص با ارائه ادله وجود تعهد حقوقی را اثبات نمایند. اسنادی که در قسمت قبل از آنها سخن به میان آمد، مهمترین دلیل اثباتی در حوزهی وصول مطالبات به شمار میروند.
نحوه وصول مطالبات از شرکتها
راهکارها و نحوه وصول مطالبات شرکتها یکی از مهمترین اصول در کسب وکارهای نوپا است و این مهارت میتواند در سود و زیان شرکت تاثیرگذار باشد. مذاکره با بدهکار اولین گام در وصول مطالبات است و این امر با توجه به شناخت نوع مشتری از لحاظ حقیقی یا حقوقی بودن و با توجه به ویژگیهای شغلی و صنفی مشتری حقوقی میتوان وصول بدهی را با موفقیت به انجام رساند. در مرحله بعد چنانچه امکان وصول مطالبات از طریق مذاکره با مشتری وجود نداشته باشد، باید اخطاریهای توسط یک وکیل تنظیم شود تا در آن به بدهکار هشدارهای لازم در صورت عدم پرداخت بدهی داده شود.
مرحله ارسال اخطاریه در واقع اتمام حجت با بدهکار است و برای این است که به او تذکر داده شود که عدم همکاری برای پرداخت بدهی چه عواقبی برای او خواهد داشت.
مقابله قانونی آخرین اقدام شرکتها میباشد. اگر شرکتها از هیچیک از گزینههای قبلی نتیجهای نگیرند، باید دست به اقدام قضایی در قبال مشتری با تکیه بر اسناد و شواهد موجود بزنند. اما بهتر است قبل از اقدام قضایی، با یک وکیل مشورت کرد یا در صورت لزوم دست به تنظیم و بررسی قرارداد وصول مطالبات زد تا وکیل وصول مطالبات پیگیر آن باشد و بر اساس قوانین بتواند شکایت را به نتیجه برساند.
قرارداد وصول مطالبات چیست؟
چشمپوشی از وصول مطالبات در تجارت مقدور نیست. به همین دلیل به دنبال آن اموری پدید میآیند که اشخاص ثالثی با تسلط بر مناسبات موجود، حاضر به تصدی آنها بوده و این اشخاص ثالث به تدریج به نهادهای ارائه خدمات تخصصی تبدیل میشوند و با انعقاد قرارداد با طلبکار، در مقابل دریافت مبلغی عهدهدار وصول مطالبات میگردند.
هنگامی از یک قرارداد به عنوان قرارداد وصول مطالبات یاد میشود که یک نهادی که مهارت و نظام سازمان یافتهای برای تحصیل مطالبات اشخاص و شرکتها دارد، تعهد میکند که در یک مدت زمان مشخص تمامی اقدامات لازم را برای وصول طلب انجام دهد.
نحوه وصول مطالبات بانکی چیست؟
بانکها همواره بهترین راهکار وصول را تعامل با مشتری (در صورتی که ضوابط و مقررات قرار داد خود با بانک را رعایت کرده باشد) میدانند. حال، چنانچه مشتری به هر دلیلی از بازپرداخت تسهیلات امتناع ورزید، با عنایت به اینکه بانک وکیل سپردهگزاران است، باید حافظ منافع آنها باشد؛ لذا مراتب از طرق قانونی پیگیری میشود. روشهایی که برای وصول مطالبات بانکی وجود دارد اعم از استمهال، احیاء، تقسیط، مماشات، تخفیف و در نهایت برخورد قانونی از طریق مراجع ثبتی و قضایی است که میتواند از طریق واخواست سفته (در صورت سفته بودن وثیقه) و از طریق اقدام حقوقی، کیفری و ثبتی مستند به چک حسب مورد(به عنوان اسناد تجاری) صورت گیرد.
اگر وثیقه ملکی باشد وصول متفاوت می شود و از طریق آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی در اجرای ماده ۳۴ قانون ثبت برای وصول طلب که رویه طولانی هم دارد، اتفاق میافتد.
مذاکره، مساعدت و یا اقدام قانونی و حقوقی از جمله راهکارهای پیگیری وصول مطالبات بانکها میباشند.
روشهای وصول قانونی از طریق اسناد تجاری، وثایق ملکی یا قراردادهای داخلی بانکها در چارچوب ماده ۱۵ قانون عملیات بانکداری بدون ربا که با امضاء مشتری یا ضامن از طریق ثبت لازم اجرا هستند، می باشد. بانک ها به جز این روش ها روشهای دیگری ندارند اما باید توجه داشت که اقدامات قانونی و قضایی در صورتی مفید واقع میشود که قبل از پرداخت تسهیلات معرفی مال مورد توجه بانک قرار گرفته باشد در غیر این صورت کار خاصی نمیتوان انجام داد.
براساس رای دیوان عدالت اداری، بانکها و موسسات اعتباری تنها میتوانند مطالبات مستقیم خود را پس از سررسید و در صورت عدم برداشت از موجودی قابل برداشت هر یک از حسابهای انفرادی مشتری یا ضامنین برداشت کنند و برداشت مطالبات غیرمستقیم از این حسابها مجاز نیست. برپایه بخشنامه قبلی بانک مرکزی، مؤسسههای اعتباری موظف بودند به منظور کاهش مطالبات غیرجاری، قراردادهای اعطای تسهیلات بانکی را به گونهای منعقد کنند که مشتری، ضامن و یا ضامنین با شرط ضمن عقد به طور غیرقابل رجوع به مؤسسه اعتباری اختیار دهد که هرگونه مطالبات خود اعم از مستقیم و یا غیرمستقیم را پس از سررسید و در صورت عدم پرداخت، از موجودی قابل برداشت هر یک از حسابهای انفرادی مشتری و یا ضامنین (ریالی و ارزی)، اموال و اسناد آنان نزد مؤسسه اعتباری رأساً و بدون نیاز به حکم قضایی یا اجرایی برداشت کرده و به حساب بدهی مشتری منظور کند. اما پس از رسیدگی دیوان عدالت اداری این آیین نامه اصلاح شده است که بر اساس آن، برداشت غیرمستقیم ممنوع شده و تنها امکان برداشت مستقیم مطالبات وجود دارد.
سخن آخر
بدیهی است که استفاده از روشهای حقوقی دارای پیچیدگیهایی است که ایجاب میکند اشخاص پیش از گام نهادن در مسیر آن، از مشاورههای حقوقی تخصصی بهره ببرند تا بتوانند به نتیجه مطلوب و موردنظر خود در رابطه با وصول مطالبات نائل آیند.
نحوه ارائه درخواست توقیف چک چگونه است؟
قبل از آنکه بخواهیم در مورد نحوه ارائه درخواست توقیف برای جلوگیری از وصول چک صحبت کنیم باید به این نکته توجه داشته باشید که چک ها به انواع مختلفی تقسیم میشوند و در تمامی این چک ها، اعتبار صادر کننده مهم ترین و اصلی ترین پشتوانه ی چک میباشد اما در چک های تضمینی پشتوانه بانک می باشد.
با استناد به ماده 1 قانون چک میتوان انواع چک را به موارد زیر تقسیم کرد:
- چک عادی، چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر میکنند و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادر کننده آن ندارد.
- چک تایید شده، چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تایید میشود.
- چک تضمینشده، چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین میشود.
- چک مسافرتی، چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هریک از شعب این بانک توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت میگردد.
به عنوان یک قاعده ی کلی در رابطه با تمامی انواع چک ها میتوان گفت که فرد صادر کنندهی چک و یا ذی نفع، هر زمان که متوجه شد که چک صادر شده توسط او به سرقت رفته است و یا خیانت در امانت و کلاهبرداری اتفاق افتاده است باید بلافاصله به بانک محال علیه ( بانکی که فرد در آن حساب دارد) مراجعه کند و درخواست توقیف چک را به بانک تحویل دهد تا از طریق مراجع قضایی دستور توقیف چک به بانک صادر شود.
سفته و قوانین اجرای سفته چیست؟
سفته بانکی سندی است که به موجب آن امضاء کننده متعهد می شود تا مبلغی را در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد او بپردازند. علاوه بر امضاء یا مهر متعهد باید مشخص کننده مبلغ تعهد شده، گیرنده وجه، و تاریخ نیز باشد.
موارد سفته قانونی
به موجب ماده ۳۰۸ قانون تجارت، سفته بانکی علاوه بر امضاء یا مهر، باید دارای تاریخ و متضمن مراتب ذیل باشد:
نام و نام خانوادگی صادرکننده
نام و نام خانوادگی گیرنده
مبلغ قابل پرداخت
زمان و محل پرداخت وجه
آدرس فرد صادر کننده
نکته بسیار مهم در این مورد آن است که سفته در کل دارای ماهیتی حقوقی است، مگر آن که فرد گیرنده در صورت عدم پرداخت، آن را واخواست نماید. در صورتی که فرد گیرنده ظرف ده روز از تاریخ وصول، آن را واخواست کند، سفته ماهیت کیفری پیدا کرده و میتوان برای حکم جلب صادر کننده اقدام نمود. واخواست در برگههای رسمی دادگستری تنظیم شده و در واقع اعتراض رسمی گیرنده نسبت به عدم پرداخت وجه توسط صادر کننده است.
سفته بدون نام
سفته بدون نام ، حالتی دیگر از نحوه تنظیم است.
دراین حالت، درتنظیم سند این امکان وجود دارد که بدهکار، سفتهای را که صادر میکند، بدون ذکر نام طلبکار بدهد.
در اینصورت فرد میتواند یا خودش برای گرفتن در سررسید اقدام یا این که آن را به دیگری حواله بدهد.
عبارت حواله کرد در آن به شخص دارنده این اختیار را می دهد که بتواند آن را به دیگری منتقل کند. ولی اگر حواله کرد، خط خورده شود، دارنده نمیتواند آن را به دیگری انتقال دهد.
علاوه بر آن که میتواند با پشت نویسی آن را به شخص دیگری انتقال دهد.
پشت نویسی سفته
پشت نویسی مانند چک برای انتقال سفته بانکی به دیگری یا وصول وجه آن است.
اگر پشت نویسی برای انتقال باشد، دارنده جدید دارای تمام حقوق ومزایایی می شود که به آن سند تعلق دارد.
انتقال با امضای دارنده آن صورت می گیرد.
همچنین دارنده می تواند برای وصول وجه آن به دیگری وکالت دهد که دراینصورت باید وکالت برای وصول قید شود.
توقیف اموال برای مهریه چگونه ممکن است؟
باید بگوییم طبق عرف و قانون چهار نوع مهریه برای زوجه در نظر گرفته شده است. آیا توقیف اموال برای مهریه در مورد همه ی این دستهها مصداق پیدا می کند؟
مهر السمی: این نوع از مهریه زمانی که زن و شوهر اقدام به فسخ نکاح می نمایند، به تراض معین می نمایند.
مهرالمثل: اگر زوجین در هنگام انعقاد عقد نکاح، راجع به مهریه به توافق نرسند، طبق عرف و عادت محل سکونت آنها، مهریه تعیین می شود. که به آن مهرالمثل می گویند.
مهر المتعه: اگر مهریه ای تعیین نشده باشد، و زوجین پیش از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، بسته به وضعیت مرد، به زن مهر المتعه تعلق می گیرد.
اموال قابل توقیف برای مهریه
توقیف اموال در مهریه هم در مورد اموال منقول و هم غیر منقول مصداق می یابد. زیرا همانطور که بیان نمودیم، طبق ماده 1078 قانون مدنی میزان و مصداق مهریه مشخص شده است. از جمله اموال منقول و غیر منقول، می توانیم به تلفن همراه زوج، سهام بانکی، حساب سپرده بانکی، زمین، اپارتمان، حقوق پرسنلی، توقیف حقوق ماهانه تا یک چهارم، مطالبات خوانده از اشخاص ثالث و… اشاره نماییم.
طبق قانون برای توقیف اموال در مهریه تنها می توانیم اموالی را توقیف نماییم، که از جمله موارد ضروری برای زندگی خود شخص به شمار نرود.
زوج می تواند از دو روش برای مطالبه مهریه خود استفاده کند. می توانید برای توقیف اموال در مهریه به مراجع قضایی و دادگستری مراجعه نموده، یا از طریق اجرای ثبت اسناد در اداره ثبت اسناد، اقدام به ارائه دادخواست نموده و مهریه خود را مطالبه کند.
این دادخواست می تواند به سه روش صورت پذیرد. یا به صورت تنظیم دادخواست صدور قرار تامین مطالبه مهریه، یا به صورت تنظیم دادخواست توقیف اموال برای مهریه، و یا به صورت تنظیم دادخواست مطالبه مهریه با توجه به قرار تامین خواسته
طبق ماده 1078 قانون مدنی، هر چیزی که قابل تملک بوده و مالکیت داشته باشد را می توانیم به عنوان مهریه در نظر بگیریم. پس برای توقیف اموال برای مهریه نیز هر آنچه مالکیت داشته و قابل تملک باشد، قابل توقیف می باشد.
اسناد و فرآیند مطالبه بدهی چیست؟
مطالبه طلب طبق رسید: در این مورد، فرد طلبکار رسیدی را به دادگاه ارائه میدهد که به امضا و یا اثر انگشت فرد بدهکار رسیده است.
وصول مطالبات یا مطالبه طلب بر طبق فاکتور فروش: در این حالت، فروشنده فاکتور فروشی دارد که به امضای خریدار رسیده است.
مطالبه وجه براساس تعهد مالی و یا قرارداد: این حالت معمولا در قراردادهایی مانند پیش فروش آپارتمان، قرارداد اجاره و یا هر قرارداد مالی دیگری امکانپذیر است.
مطالبه بدهی چک: براساس چک برگشتی انجام میشود.
مطالبه وجه سفته: این امر براساس واخواست سفته صورت میپذیرد.
مطالبه بدهی یا مطالبه طلب طبق وجه دستی پرداخت شده: در این موارد فرد خواهان باید حتما شاهد داشته باشد و با استناد به استشهادیه طلب خود را مطالبه مینماید.
وصول مطالبات براساس واریز وجه به حساب یا کارت بانکی: در این مورد رسید بانکی مبنای بررسی قاضی خواهد بود.